مبانی ﮔﻨﺪﺯﺩﺍﻳﻲ
وجود میکروب‌های بیماری‌زا در محیط زندگی ، قدرت و تکثیر و انتقال آنها از فرد بیمار یا سطح آلوده به شخص سالم و توانایی آلوده نمودن سایر سطوح ، جامعه بهداشتی را برآن داشت تا با این دشمنان نامرئی انسان مقابله نمایند و درصدد کشف راه‌های مبارزه برآیند. ازجمله مهمترین اقدامات و راه‌حل‌ها در این خصوص گندزدایی میباشد که شامل استفاده از روش‌های فیزیکی یا شیمیایی به منظور کم کردن بار میکروبی در محیط یا ابزار بیجان میباشد. استفاده از گندزداها برای تأمین سلامتی بسیار ضروری است و از عوامل مهم پیشگیری از بیماریها بخصوص، بیماری‌های مسری میباشد. همچنین ضدعفونی افراد به ویژه ضدعفونی دست‌ها از دیگر اقدامات مهم جهت کنترل بیماریها میباشد.
ﺗﻌﺎﺭﻳﻒ ﻭ ﺍﺻﻄﻼﺣﺎﺕ عفونت‌زدایی
ﻗﺒﻞ ﺍﺯ ﻭﺭﻭﺩ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ عفونت‌زدایی ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻭ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻻﺯﻡ ﺍﺳﺖ ﺑـﻪ ﺫﻛـﺮ ﺑﺮﺧـﻲ ﺍﺯ ﺍﺻـﻄﻼﺣﺎﺕ ﺭﺍﻳـﺞ ﺩﺭ ﺍﻳـﻦ ﺯﻣﻴﻨـﻪ ﺑﭙﺮﺩﺍﺯﻳﻢ ﺗﺎ ﺿﻤﻦ ﺩﺭﻙ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻭ به‌کارگیری روش‌ها ﺍﺯ ﺍﺻﻄﻼﺣﺎﺕ، برداشت‌های ﻧﺎﻫﻤﮕﻮﻥ ﻧﺪﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ.
ﭘﺎﻙ ﻛﺮﺩﻥ: (Cleaning) ﻳﻌﻨﻲ ﺯﺩﻭﺩﻥ آلودگیهای مانند خون و ترشحات بدنی ﻳﺎ ﻣﻮﺍﺩ ﻗﺎﺑﻞ ﺭﻭﻳﺖ ﺑﺎ ﺁﺏ.
سترون‌سازی یا استریلیزاسیون: (Sterilization) ﻳﻌﻨﻲ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ روش‌های ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ (مثل اتوکلاو و…) ﻳﺎ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ (مواد گندزدا) ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮﺭ ﺍﺯ ﺑﻴﻦ ﺑـــﺮﺩﻥ ﻭ ﺗﺨﺮﻳـﺐ ﻛﻠﻴـﻪ ﺍﺷﻜﺎﻝ میکروبی ازجمله ﺍﺳﭙﻮﺭﻫﺎ.
ﻣﺎﺩﻩ ﮔﻨﺪﺯﺩﺍ (Disinfectant) ماده‌ای ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺍﻱ ﻛﻢ ﻛﺮﺩﻥ ﺑﺎﺭ ﻣﻴﻜﺮﻭﺑﻲ ﺍﺯ ﺭﻭﻱ ﺳـﻄﻮﺡ بیجان ﺑﻜﺎﺭ ﺑـﺮﺩﻩ میشود.
آنتی‌سپتیک (Antiseptic ) ماده‌ای ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﺯﺩﺍﺭﻧﺪﻩ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ میکروب‌ها ﺍﺯ ﺭﻭﻱ سطوح جاندار و ﺯﻧﺪﻩ ﺍﺳﺖ.
ﺩﺗﺮﺟﻨﺖ (Detergent) ماده‌ای ﺍﺳﺖ که ﺁﻟﻮﺩﮔﻲها را پاک می‌کند و به عبارتی یک شوینده است.
جرمیساید (Germicide): میکروب کُش، ﺑﺎﻛﺘﺮیساید (Bactericide): باکتری کُش،
ﻭﻳﺮﻳــﺴاید (Viricide): ویروس کُش، ﻓﻮﻧﮋیساید (Fungicide): قارچ کُش،
ﺍﺳﭙﻮﺭساید (Sporicide): اسپورکُش
ﺍﺻﻄﻼﺡ ﺩﺋﻮﺩﻭﺭﺍﻧﺖ (Deodorant) ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺍﻱ ﻣﻮﺍﺩ خنثی‌کننده ﺑﻮﻫـﺎﻱ ﺑـﺪ ﻭ Bleach ﺑـﺮﺍﻱ ﻣـﻮﺍﺩ رنگ‌بر ﺑﻜـﺎﺭ ﺑـﺮﺩﻩ میشوند.
روش‌های عفونت‌زدایی
ﺍﻧﻮﺍﻉ روش‌های متداول عفونت‌زدایی، ﺍﻋﻢ ﺍﺯ روش‌های استریل سازی ﻳﺎ ﮔﻨﺪﺯﺩﺍﻳﻲ ﻋﺒﺎﺭﺗﻨﺪ ﺍﺯ:
- ﺣﺮﺍﺭﺕ ﺧﺸﻚ (ﻓﻮﺭ )
- ﺣﺮﺍﺭﺕ ﻣﺮﻃﻮﺏ (ﺍﺗﻮﻛﻼﻭ)
- ﻣﻮﺍﺩ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ استریلﻛﻨﻨﺪﻩ
- ﻣﻮﺍﺩ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﮔﻨﺪﺯﺩﺍ
روش‌های استریل ﺳﺎﺯﻱ
ﺣﺮﺍﺭﺕ ﺧﺸﻚ ﻳﺎ ﻓﻮﺭ
ﺩﺳﺘﮕﺎﻩ ﻓﻮﺭ ﺩﺍﺭﺍﻱ ﻳﻚ ﺍﺟﺎﻕ ﻭ ﻳﻚ ﺍﺗﺎﻗﻚ ﻋﺎﻳﻖ ﻛﺎﺭﻱ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺟﺮﻳﺎﻥ ﺑﺮﻕ ﮔﺮﻡ میشود. ﺩﺭ ﺍﻳـﻦ ﺩﺳـﺘﮕﺎﻩ ﺩﺭ 160 ﺩﺭﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲ ﮔﺮﺍﺩ ﺩﺭ ﻣﺪﺕ ۲ ﺳﺎﻋﺖ، ۱۷۱ ﺩﺭﺟﻪ سانتی‌گراد ﺩﺭ ﻣﺪﺕ ۱ ﺳﺎﻋﺖ ﻭﺳﺎﻳﻞ ﺍﺳﺘﺮﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ. ﺑﺎ ﻓﻮﺭ ﻣﻲﺗﻮﺍن ﺭﻭﻏﻦﻫﺎ، ﭘﻮﺩﺭﻫﺎ، ﺳﻮﺯﻥﻫﺎ، ﺗﻴﻎ، ﻗﻴﭽﻲ، ﻧﻮﻙ ﺍﻟﻜﺘﺮﻭﻛﻮﺗﺮ، ﺩﺭﻳﻞﻫﺎ، ﻓﺮﺯﻫـﺎ، ﻣﺘـﻪ ﻫﺎ، ﻟﻮﻟﻪ ﻫﺎﻱ شیشه‌ای ﻭ آیینه‌ها ﺭﺍ استریل کرد.
ﺣﺮﺍﺭﺕ ﻣﺮﻃﻮﺏ (ﺍﺗﻮﻛﻼﻭ )
ﺣﺮﺍﺭﺕ ﻣﺮﻃﻮﺏ ﻫﻨﻮﺯ، ﻣﻮﺛﺮﺗﺮﻳﻦ، متداول‌ترین، قابل‌اعتمادترین ﻭ کم‌هزینه‌ترین ﺭﻭﺵ ﺑـﺮﺍﻱ استریلسازی ﺍﺳـﺖ. ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺩﺳﺘﮕﺎﻩ، ﺩﻣﺎ ۱۲۱ ﺗﺎ 134 ﺩﺭﺟﻪ سانتی‌گراد ﺍﺳﺖ ﻭ ﺯﻣﺎﻥ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧـﻮﻉ ﺩﺳـﺘﮕﺎﻩ ۴ ﺗـﺎ 30 ﺩﻗﻴﻘـﻪ ﻣﺘﻔـﺎﻭﺕ لحاظ میشود. ﺍﺗﻮﻛﻼﻭ ﺑﺮﺍﻱ استریل ﻛﺮﺩﻥ ﻟﻮﺍﺯﻡ ﺟﺮﺍﺣﻲ ﻓﻠﺰﻱ، شیشه‌ها، ﻣﺎﻳﻌﺎﺕ ﻭ ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮﺍﺩ ﭘﻼﺳﺘﻴﻜﻲ ﺑﻜﺎﺭ می‌رود.
ﻣﻮﺍﺩ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ استریل کننده
ﺑﺮﺧﻲ ﺍﺯ ﻣﻮﺍﺩ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺭﺍ ﻣﻲﺗﻮﺍﻥ ﺑﺎ ﺍﻓﺰﻭﺩﻥ ﻏﻠﻈﺖ ﻭ ﻳﺎ ﺍﻓﺰﻭﺩﻥ مدت‌زمان، ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮﺭ استریلسازی ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﮔﺮﻓـﺖ. ﻣـﺜﻼ ﻣﺤﻠﻮﻝ ﮔﻠﻮﺗﺎﺭﺍﻟﺪﺋﻴﺪ ۲% از 5 ﺗﺎ 20 ﺩﻗﻴﻘﻪ ﺑﺮﺍﻱ ﮔﻨﺪﺯﺩﺍﻳﻲ ﻭﺳﺎﻳﻞ ﺑﻜﺎﺭ ﻣﻲﺭﻭﺩ ﻭﻟﻲ ﻭﻗﺘﻲ برای مدت زمان بیشتری استفاده شود، ﺩﺭ ﺣـﺪ ﺍﺳﺘﺮﻳﻞ ﻛﻨﻨﺪﻩ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ. ﻫﻴﺪﺭﻭﮊﻥ ﭘﺮﺍﻛﺴﺎﻳﺪ 5/7% ، ﻏﻠﻈﺖﻫﺎﻱ ﺑﺎﻻﻱ ﻫﻴﭙﻮﻛﻠﺮﻳﺖ ﺳﺪﻳﻢ، ﭘﺮﺍﺳﺘﻴﻚ ﺍﺳﻴﺪ ﻧﻴﺰ ﺍﺯ ﻣـﻮﺍﺩ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺍﺳﺘﺮﻳﻞ ﻛﻨﻨﺪﻩ ﻫﺴﺘﻨﺪ.
ﻣﻮﺍﺩ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﮔﻨﺪﺯﺩﺍ
ویژگی‌های ﻻﺯﻡ ﺑﺮﺍﻱ ﻳﻚ ﻣﺎﺩﻩ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﮔﻨﺪﺯﺩﺍﻱ ﻣﻨﺎﺳﺐ
- ﮔﺴﺘﺮﻩ ﺍﺛﺮ ﻭﺳﻴﻊ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و انواع میکروب‌ها را از بین ببرد.
- قابل‌حل در آب ﺑﺎﺷﺪ .
- ﺑﺮﺍﻱ ﭘﻮﺳﺖ، ﭼﺸﻢ ﻭ ﺩﺳﺘﮕﺎﻩ ﺗﻨﻔﺲ، ﻣﺤﺮّﻙ ﻧﺒﺎﺷﺪ.
- ﺑﺎﻋﺚ ﺧﻮﺭﺩﮔﻲ ﻓﻠﺰﺍﺕ ﻧﺸﻮﺩ.
- ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺍﺛﺮ ﻛﻨﺪ.
- ﻓﺎﻗﺪ ﺑﻮﻱ ﺯﻧﻨﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ.
- ﺭﻭﺵ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺁﻥ ﺁﺳﺎﻥ ﺑﺎﺷﺪ.
- ماندگاری اثر داشته باشد و پس مصرف آن سطح همچنان ضدعفونی شده باقی بماند.
- خاصیت پاککنندگی داشته باشد.
- پایداری داشته ﺑﺎﺷﺪ (بتوان از آن برای مدت طولانی استفاده کرد)
- ﺳﻤﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ .
- مقرون به صرفه باشد.
- ﺧﺎﺻﻴﺖ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻮﺍﺩ ﺁﻟﻲ ﻣﺜﻞ ﺧﻮﻥ، ﺧﻠﻂ، ﺍﺩﺭﺍﺭ ﻭ ﻣﺪﻓﻮﻉ ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ.
ﺳﻄﻮﺡ ﮔﻨﺪﺯﺩﺍﻳﻲ
ﻣﻮﺍﺩ ﮔﻨﺪﺯﺩﺍ ﺭﺍ ﺍﺯ ﻧﻈﺮ ﺳﻄﺢ ﮔﻨﺪﺯﺩﺍﻳﻲ ﺑﻪ ۳ ﺩﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ:
گندزدا ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻ (H.L.D) High Level Disinfectant
گندزدا سطح متوسط Intermediate Level Disinfectant (I.L.D)
گندزدا ﺳﻄﺢ ﭘﺎﻳﻴﻦ Low Level Disinfectant (L.L.D)
ﻣﻮﺍﺩ ﮔﻨﺪﺯﺩﺍﻱ ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻ (H.L.D) ﺑﺎﻋﺚ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻥ ﺗﻤﺎﻡ میکروب‌ها و اکثر ﺍﺳـﭙﻮﺭﻫﺎ ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ. ﻣـﻮﺍﺩ ﮔﻨﺪﺯﺩﺍﻱ متوسط (I.L.D) ﺑﺎﻋﺚ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻥ ﻫﻤﻪ میکروب‌ها ازجمله ﻣﺎﻳﻜﻮﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻮﻡ ﺗﻮﺑﺮﻛﻮﻟﻮﺯﻳﺲ (عامل بیماری سِل) ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ ﻭ ﻣﻮﺍﺩ ﮔﻨﺪﺯﺩﺍﻱ ﺳﻄﺢ ﭘﺎﻳﻴﻦ (L.L.D) ﺑﺎﻋﺚ ﺣﺬﻑ ﺧﻴﻠﻲ ﺍﺯ ﺑﺎﻛﺘﺮﻱﻫﺎﻱ، ﻗﺎﺭﭺﻫﺎ ﻭ ﻭﻳﺮﻭﺱﻫﺎ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ.
پایه های شیمیایی پرکاربرد در بخش گندزداها
ﭘﺮﺍﻛﺴﻴﺪ ﻫﻴﺪﺭﻭﮊﻥ
ﺩﺭ ﺭﻗﺖﻫﺎﻱ ۱ ﺗﺎ ۲ ﺩﺭﺻﺪ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ ﺩﺍﺭﺩ، ۶ ﺩﺭﺻﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ گندزدا ﺳﻄﺢ ﺑـﺎﻻ ﻭ 5/7% ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ استریلﻛﻨﻨﺪﻩ ﺑﻜﺎﺭ ﻣﻲﺭﻭﺩ. ﻣﺜﺎﻝﻫﺎﻳﻲ ﺍﺯ ﻛﺎﺭﺑﺮﺩﻫﺎﻱ ﺍﻳﻦ ﻣﺎﺩﻩ ﻋﺒﺎﺭﺗﻨﺪ ﺍﺯ: گندزدایی ﺁﻧﺪﻭﺳﻜﻮﭖﻫﺎ ﻭ ﻋﺪﺳﻲﻫـﺎﻱ ﺗﻤﺎﺳـﻲ (ﺑـﺎ ﻣﺤﻠـﻮﻝ ۶%) ﻭ استریلﺳـﺎﺯﻱ ﻭﺳـﺎﻳﻞ ﻏﻴﺮﻓﻠﺰﻱ (ﺑﺎ ﻣﺤﻠﻮﻝ 5/7%). ﻫﻴﺪﺭﻭﮊﻥ ﭘﺮﺍﻛﺴﺎﻳﺪ ﻣﻲﺗﻮﺍﻧﺪ ﺑﺮ ﺭﻭﻱ ﻓﻠﺰﺍﺕ ﺁﻟﻮﻣﻴﻨﻴﻮﻡ، ﻣﺲ، ﺑـﺮﻧﺞ ﻭ ﺭﻭﻱ ﺍﺛـﺮ ﺧﻮﺭﻧـﺪﮔﻲ ﺩﺍﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ. ﭘـﺲ ﺍﺯ استریلسازی ﺑﺎ ﺍﻳﻦ ﻣﺎﺩﻩ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻭﺳﺎﻳﻞ ﺭﺍ ﺍﺑﺘﺪﺍ ﺑﺎ ﺁﺏ ﺍﺳﺘﺮﻳﻞ ﺷﺴﺘﺸﻮ ﻧﻤﻮﺩﻩ ﻭ ﺳﭙﺲ ﻣﻮﺭﺩ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﻫﻴﻢ.
ﭘﺮﺍﺳﺘﻴﻚ ﺍﺳﻴﺪ
ﺍﻳﻦ ﻣﺎﺩﻩ ﺩﺭ ﻏﻠﻈﺖﻫﺎﻱ ﭘﺎﻳﻴﻦ (50 (PPM ﺩﺭ ﻟﻨﮋﺭﻱﻫﺎ (رختشوخانهها) ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ماده ضدعفونیکننده ﻭ ﺩﺭ ﻏﻠﻈﺖﻫﺎﻱ ۱% ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻳﻚ ﻣـﺎﺩﻩ استریلﻛﻨﻨﺪﻩ ﺑﻜﺎﺭ ﻣﻲﺭﻭﺩ. ﺑﺮﺍﻱ ﻭﺳﺎﻳﻞ ﺣﺴﺎﺱ ﺑﻪ ﺣﺮﺍﺭﺕ ﻣﻔﻴﺪ ﻭ ﺑﺮﺍﻱ ﻭﺳﺎﻳﻞ ﻓﻠﺰﻱ ﺍﺛﺮ ﺧﻮﺭﻧﺪﮔﻲ ﺩﺍﺭﺩ. البته امروزه با استفاده از عوامل ضدخورندگی در ترکیب محلولها این مشکل برطرف شده است.
ﮔﻠﻮﺗﺎﺭﺍﻟﺪﺋﻴﺪ
ﮔﻠﻮﺗﺎﺭﺍﻟﺪﺋﻴﺪ، ﻣﺤﻠﻮﻟﻲ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﻇﺮﻑ 5 تا 20 ﺩﻗﻴﻘﻪ ﻭﺳﺎﻳﻞ ﺣـﺴﺎﺱ ﺑـﻪ ﺣـﺮﺍﺭﺕ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺣـﺪ ﺑـﺎﻻ (H.L.D) ﮔﻨﺪﺯﺩﺍﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻭ ﻇﺮﻑ 1 ﺗﺎ 10 ﺳﺎﻋﺖ ﺁﻥﻫﺎ ﺭﺍ استریل ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ. ﺭﺍﻳﺞ ﺗﺮﻳﻦ ﻣـﻮﺭﺩ ﺍﺳـﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﮔﻠﻮﺗﺎﺭﺍﻟﺪﺋﻴـﺪ، ﮔﻨﺪﺯﺩﺍﻳﻲ ﺁﻧﺪﻭﺳﻜﻮﭖﻫﺎ، ﺁﺳﭙﻴﺮﺍﺗﻮﺭﻫﺎ، ﻟﻮﺍﺯﻡ ﺑﻴﻬﻮﺷﻲ، ﻟﻮﺍﺯﻡ ﺗﻨﻔﺴﻲ ﻭ ﺟﺮﺍﺣﻲ ﺍﺳﺖ. بسته به نوع محصول تولیدی و ترکیبات مورد استفاده در آن محلول گندزدا میتواند ﺗـﺎ 28 ﺭﻭﺯ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ شود.
ﺍﻟﻜﻞ ﻫﺎ
ﺍﻟﻜﻞﻫﺎ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺍﻳﺰﻭﭘﺮﻭﭘﺎﻧﻮﻝ ﻭ ﻳﺎ ﺍﺗﺎﻧﻮﻝ ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﺍﻟﻜﻞﻫﺎ، ﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ آنتی‌سپتیک ﺑﻜﺎﺭ ﻣﻲﺭﻭﻧﺪ ﻭ ﻫـﻢ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮﺍﻥ گندزدای سطح متوسط. ﺍﻟﻜﻞ ﺳﺮﻳﻊ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ، ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪﻩ ﻧﺪﺍﺭﺩ، ﻭﺳﺎﻳﻞ ﺭﺍ ﺭﻧﮕﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻭ ﺯﻭﺩ ﺗﺒﺨﻴﺮ میشود. ﻣـﻮﺍﺩ ﻻﺳـﺘﻴﻜﻲ ﺭﺍ ﺳـﺨﺖ ﻭ ﭼﺴﺐ ﺍﺑﺰﺍﺭ ﺭﺍ ﺣﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ. ﻣﻤﻜﻦ ﺍﺳﺖ ﺧﺎﺻﻴﺖ ﺧﻮﺭﻧﺪﻩ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺮﺍﻱ ﻭﺳﺎﻳﻞ ﻋﺪﺳﻲ ﺩﺍﺭ ﺑﻜﺎﺭ ﺑﺒﺮﻳﻢ.
ﺗﺮﻛﻴﺒﺎﺕ ﺁﻣﻮﻧﻴﻮﻡ ﭼﻬﺎﺭ ﻇﺮﻓﻴﺘﻲ
ﺍﻳﻦ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎﺕ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺩﺭ ﺣﺪ سطح پایین L.L.D ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ. ﺁﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﺼﺮﻑ ﺍﻳﻦ ﻣﻮﺍﺩ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺑﻴﻤﺎﺭﺳﺘﺎﻥ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ آنتی‌سپتیک (محلولهای ضدعفونی دست و پوست) ﺍﺯ ﺳﺎﻝ 1976 ﻗﻄﻊ ﻧﻤﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ. ﺍﻣﺮﻭﺯﻩ ﺍﻳﻦ ﻣﻮﺍﺩ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮﺍﻱ ﭘﺎﻙ ﻛﺮﺩﻥ ﺳﻄﻮﺡ ﻣﺤﻴﻄﻲ (ﻛﻒ، ﺩﻳﻮﺍﺭ، ﺍﺛﺎﺛﻴـﻪ ﻭ ﻣﺒﻠﻤﺎﻥ ﺑﻴﻤﺎﺭﺳﺘﺎﻥ) ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﻣﻲﺭﻭﻧﺪ.
طریقه مصرف ضدعفونی کننده ها و گندزداها :
- محلول هاي کنسانتره:
ابتدا بایستی نسبت به رقیق سازي محلول کنسانتره اقدام شده و پس از تهیه محلول رقیق شده با غلظت مورد نظر نسبت به استفاده از آن در زمان توصیه شده اقدام گردد.
- محلول هاي آماده مصرف :
مواد آماده مصرف نیازي به رقیق سازي نداشته و فقط زمان لازم توصیه شده توسط شرکت سازنده بایستی رعایت گردد.
ﺳﺎﻟﻢ ﺳﺎﺯﻱ ﻭﺳﺎﻳﻞ ﻭ ﺍﺑﺰﺍﺭ
ﻭﺳﺎﻳﻞ ﻭ ﺍﺑﺰﺍﺭ ﺍﺯ ﻧﻈﺮ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﻭ ﻧﻴﺎﺯ ﺑﻪ ﺭﻭﺵ ﻭ ﻧﻮﻉ عفونت‌زدایی ﺑﻪ ﺳﻪ ﺩﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ میشوند:
۱ ـ ﻟﻮﺍﺯﻡ بحرانی ﻳﺎ ﺣﺴﺎﺱ (Critical devices)
ﻟﻮﺍﺯﻣﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻭﺍﺭﺩ مناطق ﺍﺳﺘﺮﻳﻞ ﻳﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺮﻭﻗﻲ ﻣﻲﺷـﻮﻧﺪ ﻣﺜـﻞ: ﺳـﻮﺯﻥﻫـﺎ، ﻛﺎﺗﺘﺮﻫـﺎﻱ ﻋﺮﻭﻗـﻲ، ﻟـﻮﺍﺯﻡ ﺟﺮﺍﺣﻲ، ﻛﺎﺗﺘﺮﻫﺎﻱ ﺍﺩﺭﺍﺭﻱ ﻭ ﻏﻴﺮﻩ.
۲ ـ ﻟﻮﺍﺯﻡ ﻧﻴﻤﻪ بحرانی (Semicritical devices)
ﻟﻮﺍﺯﻣﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻏﺸﺎءﻫﺎﻱ ﻣﺨﺎﻃﻲ یا پوست ناسالم ﺗﻤﺎﺱ ﭘﻴﺪﺍ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ. ﻣﺜﻞ : انواع ﺁﻧﺪﻭﺳﻜﻮﭖﻫﺎ، تجهیزات تنفسی و هوشبری و…
۳ ـ ﻟﻮﺍﺯﻡ غیر بحرانی (Noncritical devices)
ﻟﻮﺍﺯﻣﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﻮﺳﺖ ﺳﺎﻟﻢ ﺗﻤﺎﺱ ﭘﻴﺪﺍ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ. ﻣﺜﻞ: ﮔﻮﺷﻲ ﻣﻌﺎﻳﻨـﻪ، ﻛـﺎﻑ ﻓـﺸﺎﺭﺳﻨﺞ ﻭ لبههای تخت ﻏﻴﺮﻩ.
* ﻟﻮﺍﺯﻡ بحرانی ﺭﺍ ﺣﺘﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ استریل ﻛﻨﻴﻢ. ﻟﻮﺍﺯﻡ ﻧﻴﻤﻪ بحرانی ﺭﺍ ﺣﺘـﻲ ﺍﻟﻤﻘـﺪﻭﺭ استریل ﻭ ﺍﮔـﺮ ﻣﻴـﺴﺮ ﻧﺒـﻮﺩ ﺩﺭ ﺣـﺪ گندزدایی سطح بالا H.L.D عفونت‌زدایی ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ، ﻭ ﻟﻮﺍﺯﻡ غیربحرانی ﺭﺍ ﺑﺎ دترجنت ﻳﺎ ﻣﻮﺍﺩ ﮔﻨﺪﺯﺩﺍ ﺩﺭ ﺣﺪ سطح متوسط و پایین ﻋﻔﻮﻧﺖﺯﺩﺍﻳﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻴﻢ.
عوامل موثر بر کارایی گندزدایی
الف) تعداد و محل استقرار میکروب‌ها
در شرایط یکسان، هر چه تعداد میکروب‌ها بیشتر باشد، زمان تماس بیشتری لازم است تا ماده گندزدا آنها را از بین ببرد. همچنین مطالعات نشان داده که میکروب‌ها در وضعیتی که متراکم و خوشهای (در بیوفیلمها) هستند نسبت به زمانی که بصورت سلولهای منفرد قرار دارند سختتر از بین میروند. سطوحی که دارای درز و شکاف، حفره و اتصالات بیشتری هستند نسبت به سطوح صاف بطور دشوارتری ضدعفونی میشوند که دلیل آن نفوذ سختتر مواد گندزدا به داخل سطحهای پیچیده است.
ب) مقاومت ذاتی میکروب‌ها
مقاومت میکروب‌ها در مقابل مواد گندزدا شیمیایی و فرآیندهای استریل بسیار متفاوت است. مقاومت میکروب‌ها از بالاترین سطح به پایینترین سطح به شرح زیر است:
پریون (بیشترین مقاومت)> اسپورها > کوکسیدیا > مایکوباکتریومها (باکتری سل) > ویروسهای کوچک > قارچ ها > باکتریهای رویشی (استافیلوکوک) > ویروسهای اندازه متوسط (کمترین مقاومت)
پ) غلظت و قدرت مواد گندزدا
هر چه غلظت ماده گندزدا بیشتر باشد کارایی آن بالاتر و زمان اثر آن کمتر خواهد بود. همچنین قدرت مواد گندزدا وابسته به ماهیت و ترکیب شیمیایی آن میباشد. برای مثال گلوتارآلدئید دارای قدرت گندزدایی بالاتری نسبت به ترکیبات آمونیوم چهارتایی است.
ت) عوامل شیمیایی و فیزیکی
مانند pH، رطوبت و سختی آب که می توانند کارایی گندزدایی را تحت تاثیر قرار بدهند. با افزایش دما کارایی افزایش مییابد. هرچند بایستی از افزایش بیش از حد دما جلوگیری کرد چرا که میتواند باعث تجزیه و غیرفعال شدن ماده گندزدا شود. افزایش pH باعث افزایش کارایی گلوتارآلدئید و ترکیبات آمونیوم چهارتایی شده ولی در خصوص فنل ها، هیپوکلریتها باعث کاهش کارایی میشود. سختی آب (سختی آب یعنی وجود یونهای کلسیم و منیزیوم در آب) میزان از بین بردن میکروب‌ها توسط مواد گندزدا را کاهش میدهد.
ث) مواد آلی و غیر آلی
سِرُم، خون، چرک، مواد مدفوعی، بزاق و ترشحات مخاطی از طریق واکنش شیمیایی با مواد گندزدا (غیر فعال شدن گندزداها) و یا با ایجاد آلودگی و مانع شدن از تماس مواد گندزدا با سطح، کارایی مواد گندزدا را کاهش می دهند.